Çocuk Nedir?
Çocuk, toplumun temel taşıdır. Çocuk, aile kurmanın başlıca amacıdır. Kavram olarak değerlendirildiğinde “yetişkin olmayan küçük insan” tanımı yeterlidir. BM’nin 20 Kasım 1989’da çıkardığı Çocuk Hakları Sözleşmesinin 1. maddesi şudur:
Madde 1: Bu sözleşme uyarınca çocuğa uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaşta reşit olma durumu hariç, on sekiz yaşına kadar her insan çocuk sayılır. [1]
Masalların Keşfi
Masallar, çocukların zihinsel ve bilişsel gelişimleri açısından çok önemlidir. Çünkü çocukların dünyası ile masalları dünyası benzerdir. Masallar, Her toplumda vardır. Bu masallar, bulundukları toplumun değer yargılarını, örfünü, âdetini, kültürünü, töresini içerir. İşte bu yüzden masallar, çocukların sosyalleşmesi adına çok önemlidir.
Dünyaca ünlü masal yazarları: Ezop, La Fontaine, Perrault, Grimm Kardeşler, Andersen
Çocukta Zihinsel ve Bilişsel Gelişim
Çocuk edebiyat arasında ilişki kurabilmek için öncelikle çocuğun zihinsel ve bilişsel gelişimini tespit etmek gerekir.
Piaget’in Bilişseş Gelişim Evreleri
Duyusal Dönem (0-2 yaş) – İşlem Öncesi Dönem (2-7 yaş) – Somut İşlem Dönemi (7-12 yaş) – Soyut İşlem Dönemi (12- …)
Çocukta Dil Gelişimi
Çocuklarda kavramlar, nesneler ve olgular somuttan soyutadır.
2-3 yaş => Çocukta dil gelişimi çok hızlıdır.
3-6 yaş => Çocuk, şekil ve renklere aşırı ilgi duyar.
6-8 yaş => Sözlü iletişimi yanında yazılı iletişim becerisi kazanır.
8-10 yaş => Çocuk,, benzetmeler yapar ve konuşurken bazı deyimleri kullanır.
10-12 yaş => Çocuk, birleşik tümce kullanır.
12-15 yaş è Çocuk, sözcüklerin yan ve mecaz anlamlarını kavrar.
Çocuğun İlgi ve İhtiyaçları
1) Çocuk, sevilmek ister.
2) Çocuk, konuşmak ve kendini ifade etmek ister.
3) Çocuk, oyun oynamak ister.
4) Çocuk, çocukluğunu yaşamak ister.
5) Çocuk, dış dünyayı tanımak ister.
6) Çocuk, takdir edilmek ister.
7) Çocuk, güzel ve ritmit sözler duymak ister.
Çocukta Güzellik/Estetik Duygusu
Güzellik duygusu, çocukta doğuştan vardır. Edebiyat, çocuktaki güzellik duygusunu ortaya çıkarmak için vardır.
Çocuklar İçin Edebiyat İhtiyacı
Çocuklar, kendilerini ifade etmek ister. Bunun için dili kullanmaları gerekir. Edebî eserler, çocuğun dil gelişimi açısından çok önemlidir. Çocuklar, simgesel şeylere ilgi duyar. Edebiyat, çocukların ilgi duydukları şeyleri onlara sunmak için vardır.
Çocuk-Kitap İlişkisi
Çocukların kitaplarla buluşması okuma-yazma ile başlamaz. Çocuklarda kağıtlara ve kitaplara karşı bir ilgi vardır. Önemli olan bu ilginin çocukta daîma olmasını sağlamaktır. Okuma-yazma döneminde kitaplar, çocuklar için bir anlam kazanmalıdır. Bu anlam, çocukların okuma alışkanlığı söz öbeğiyle özetlenebilir. Çocukların okuma alışkanlığı kazanmasında üç kuruma önemli görevler düşer:
a) Basın-Yayın’a Düşen Görevler
1) Kitap eksenli yayın yapmak
2) Kitap tanıtımları yapmak
3) Tv’de görüntü destekli okuma saatleri düzenlemek
b) Okula Düşen Görevler
1) Okulda büyük bir kütüphânenin olmasını sağlamak
2) Bütün sınıflarda, sınıf kitaplığı olmasını sağlamak
3) Okulda, okuma saatleri düzenlemek
c) Aileye Düşen Görevler
1) Kitap konusuna çocuğa kılavuzluk etmek
2) Çocuğa küçük şiirler ve tekerlemeler ezberletmek
3) Çocuğa okuma programı hazırlamak (Aile, öğretmenile işbirliği yapmalıdır)
4) Evde, aile kitaplığı oluşturmak
5) Çocuğun evde kendi kitaplığını oluşturmasına olanak vermek
6) Çocuğu, kütüphâneye götürmek
7) Evde, kitap okuma saatleri düzenlemek
Çocuk Edebiyatının Hedefleri
1) Çocuktaki kendine güven duygusunu geliştirmek
2) Çocukta başarma isteği uyandırmak
3) Çocuğun insana ve çevreye karşı duyarlı bir birey olmasını sağlamak
4) Çocuğun sosyalleşme ihtiyacını gidermek
5) Çocuğun oyun, eğlence ve öğrenme isteğini kamçılamak
6) Çocuğa güzellik duygusu kazandırmak
7) Çocuğa kitabı sevdirmek
8) Çocuğa toplumun değer yargılarını öğretmek
9) Çocuğa okuma- anlama becerisi kazandırmak
Çocuk Yayınları
Sesli Yayınlar: Şiirler, masallar ve öykülerin CD ve kasetlere yüklenmesi
Görüntülü Yayınlar: Çizgi filmler, Animasyonlar, Kukla, Gölge
Süreli Yayınlar: Çocuklara yönelik dergi ve gazeteler (Örn: Miço- Yalvaç Ural)
Kitaplar: Resimli kitaplar, çizgi romanlar, Boyama kitapları, Çizgeler/Karikatürler, E-kitaplar
Çocuk Yayınların Bulunması Gereken Özellikler
a) Biçim Özellikleri
1) Kapak resmi ve kullanılan renkler çocuğa hitâp etmeli
2) Sırt yazısı bulunmalı
3) kapak sağlam olmalı
4) Kolay taşınabilir olmalı
5) Donuk/mat renkli ve 1. hamur kağıt kullanılmalı
6) Resim-metin uyumlu olmalı
7) Yazı büyüklükleri çocukların gelişim düzeyine uygun olmalı (1. Sınıflar için 18 punto, 2. Sınıflar için 16 punto, 3. Sınıflar için 14 punto, 4. Sınıflar için 12 punto, Daha sonrası için 11 punto kullanılmalıdır)
b) İçerik Özellikleri
1) Tema, belirgin olmalıdır.
2) Çocuğun anlama düzeyine uygun olmalıdır.
3) Sevgi, dürüstlük, yardımseverlik gibi temalar işlenmelidir.
4) Kahramanlar, her yönüyle örnek/model olmalıdır.
5) Kısa ve kurallı tümceler kullanılmalıdır.
Yaş Gruplarına Göre Çocuklar
a) Okul Öncesi Dönem (4-6 yaş)
1) Masal ve öykü/hikâye dönemidir.
2) Metinler, uzun olmamalıdır.
3) Yapıtlar, çocuğun hayal dünyasını varsıllaştıracak/zenginleştirecek düzeyde olmalıdır.
4) Çocuklara, tekerleme, şiir ve bilmece okunmalıdır.
b) İlköğretim Birinci Kademe
è 6-8 yaş: Çocuk, okumayı öğrenir. Kitaplara ilgi duyar. Büyük puntolu ve resimli kitaplar çocuğun ilgisini çeker.
è 8-10 yaş: Çocuğun keşfetme duygusu gelişir. Şiirler, çocukların hoşuna gider.
è 10-12 yaş: Kız-erkek ilgileri ayrışır. Çizgi roman, bilmece, gülmece çocukların ilgisini çeker.
c) İlköğretim İkinci Kademe
1) Gençliğe geçiş dönemidir.
2) Örnek insanların öz yaşam öyküleri/ biyografileri okutulabilir.
3) Fazla karmaşık olmayan kitaplar okutulmalıdır.
Çocuklara Yönelik Dil Gereçleri ve Çocuk Gelişimine Katkıları
Tekerlemeler
Çocukların, ninnilerden sonra karşılaştıkları ahenk olarak mükemmel edebî türlerdir. 1-6 yaş grubuna hitâp eder. Ses tekrarlar vardır. Bununla birlikte ezgili söylenişi ve ritmik oluşu çocuğun ilgisini çeker.
Tekerlemelerin İşlevsel Yönü
1) Çocuğa, dil çabukluğu kazandırır.
2) Çocuğun özgüvenini pekiştirir.
3) Çocuğun sosyalleşmesini sağlar.
4) Çocuğun sözcük dağarcığını arttırır.
Tekerleme Türleri
1) Masal Tekerlemeleri
2) Oyun Tekerlemeleri
3) Sayışmacalar
4) Yanıltmacalar
5) Yakıştırmacalar
Çocuk Edebiyatının Kaynakları
Ninni: Annelerin ezberden söylediği ezgili manzumelerdir.
Masal: Genellikle halkın yarattığı, hayale dayanan, sözlü gelenekte yaşayan, çoğunlukla insanlar, hayvanlar ile cadı, cin, dev, peri vb. varlıkların başından geçen olağanüstü olayları anlatan edebî tür. [2]
Çocuklara Masal Aktarmak/Nakletmek
1) Masalların basılı gereçlere/materyallere aktarımı
2) Masalların görüntülü yayınlara aktarımı
3) Masalların görüntüsüz yayınlara aktarımı
4) Masalların sesli kitaplara aktarımı
5) Masalların masal makinesiyle aktarım
Üç Elmadan Çocukların Payına Düşenler
1) Çocuğun hayal dünyasını zenginleştirir.
2) Çocuğu hayata hazırlar.
3) Çocuğa dinleme becerisi kazandırır.
4) Çocuğa okuma alışkanlığı kazandırır.
5) Çocuğun sözcük dağarcığını genişletir.
6) Çocuğa planlı olma alışkanlığı kazandırır.
7) Çocuğa edebî zevk duygusu verir.
8) Çocuğa konuşma becerisi kazandırır.
9) Çocuğun ahlak duysunu geliştirir.
10) Kültür aktarımı sağlanır.
Efsâne: Anonimdir. Kısmen inandırıcıdır. Kutsal ögeler taşır. Olağanüstülük vardır.
Mit: Dinî kaynaklı öykülerdir. Tamâmen kutsaldır. Mitolojiden yararlanır.
Destan: Toplumun ve önemli kişilerin kahramanlıkları anlatılır. Destan kahramanları çocuklar için örnek kişi olmalıdır.
Fıkra: İnce anlamlı ve güldürücüdür. Kısa öykü denebilir. Dil, yalın ve anlaşılırdır. Halkın ortak zevklerini yansıtır. Bir yargı vardır.
Diğer Kaynaklar
Doğu Klasikleri: Kelile Dimne, Binbir Gece Masalları
Ziya Gökalp ve Mehmet Âkif: manzumeleriyle
Eflatun Cem Güney: Perrault ve Andersen tarzı
Yapma Destanlar
[1] http://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//mevzuat/cocuk_haklari_sozlesmesi.pdf (Alıntılama tarihi: 11.12.2011- 12.05)
[2] Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük
eliğinize sağlıh beh gözel olmuşşşş
YanıtlaSilÖvgünüz için teşekkür ederim.
SilÇok teşekkür ederim. Vize haftası ilaç gibi geldi :)
YanıtlaSilİlginize teşekkür ederim.
Siliyidi
YanıtlaSilçocuk edb.'da ki önemli yazarlar kimdir sizce
YanıtlaSilteşekkürler işime yaradı
YanıtlaSil