TÜRKÇEDE EMMEK VE SÜT KARDEŞİ KAVRAMLARI
Divanü Lügat’it Türk’te emik/emig olarak geçen bir sözcük
vardır. Bu yazımızda hem emik sözcüğünü hem de bundan türeyen ve süt kardeşi
anlamında kullanılan birkaç sözcüğü inceleyeceğiz.
1) Türkçede “emzik ve emzirmek” gibi sözlerin kökü “em-“
eylemidir. Bu eylem, Çağdaş Türkçelerin tümünde yaşadığı gibi Moğolcada da
kullanılmış bir sözcüktür. Türkiye’de bazı yörelerde “ağızlık” anlamında emik
sözcüğü kullanılmaktadır.
2) Emik sözcüğü, em- eylem kökünden türemiş bir addır.
Divanü Lügat’it Türk’te “meme” anlamında kullanılmıştır. Bugün Türkiye Türkçesi
dahil Çağdaş Türkçelerde bu anlamda kullanılmıyor olsa da Tuva Türklerinde
“emig” meme anlamıyla bugün de kullanılmaktadır.
3) Türkçede ise “emçek/emcek” sözcüğü birçok yörede
bilinmekte ve kullanılmaktadır. Çağdaş Türkçelerde de yine bu sözcük birkaç ses
değişimiyle işletilmektedir. (Görselde bulunuyor) Türkiye’de bu anlamda
kullanılan bir de “emecen” sözcüğü vardır.
4) Türkçede bir de emikteş (emikdeş) sözcüğü vardır. Aynı
memeden süt emmiş bebekler için kullanılan bir sözcük Moğolcada “emildeş”
olarak varlığını sürdürmektedir. Türkiye’de bazı yörelerde süt kardeşi
anlamında “emişik” sözcüğü kullanılmaktadır. Nevşehir’in bazı bölgelerinde ise “emişmiş”
sözü süt kardeşliği için kullanılır.
5) Moğolcada süt kardeşi anlamında emildeş, kökeldeş ve emcekdeş
sözleri vardır. Kökeldeş sözcüğü de “kökel: göğüs” sözcüğünden türemiştir.
6) Ali Şir Nevai, Muhakemet’ül Lügateynde Farsların “süt
kardeşi” kavramını karşılamak için Türkçeden sözcük ödünçlediğini belirtir.
7) Bugün Türkçede emmek sözcüğü yalnızca bebekler için değil
geniş anlamıyla “içine çekmek” olarak kullanılmaktadır. Ayrıca doğabilim
(fizik) terimi absorbsiyon için de emilim karşılığı kullanılmaktadır.
8)Emmek sözcüğünü içerek atasözü ve deyimlerimizi
inceleyelim:
- Kanını emmek
- Anasından emdiği sütü burnundan getirmek
- Emdiği süt haram olmak
- Helal süt emmek
- İnsanoğlu çiğ süt emmiş. (Atasözü)
MUHİTTİN KANBUR
0 yorum:
Yorum Gönder