Güncel Türkçe Sözlük’te “saygı göstermek için birinin önünde eğilmek, yere kapanmak” olarak tanımlanmıştır.
 |
| . |
Kökenine bakacak olursak ilk kez Orhun Yazıtları’nda geçer:
Bilge Kağan Yazıtı’nda 4; Kül Tiğin Yazıtı’nda 3; Tonyukuk Yazıtı’nda 2 değişik yerde ( toplamda 9 yerde)şu biçimde geçer:
“Dizliyi çöktürmüş, başlıyı yükündürmüş (baş eğdirmiş).”
Yükün- sözcüğü 1172 yılında yazılan Divanü Lügat’it Türk’te de geçmektedir. Kaşgarlı Ata, yükün- sözcüğünü şöyle tanımlamıştır:
“Kul, Tenğrige yükündi. (Kul, Tanrıya secde etti/eyledi.)”
Bunun yanında Divanü Lügat’it Türk’te “yükünç” sözcüğü de geçmektedir. Yükünç, “namaz, ibadet, baş eğmek” olarak tanımlanmıştır. Kaşgarlı, yükünç sözcüğü için şu örneği vermiştir:
“Ol, yükünç etti. (O, namaz kıldı.)”
Biçim olarak incelersek;
Yükün- eylemi, yük- eyleminden türemiştir. Yük eylemine gelen -(ü)n, dönüşlülük ekidir.
Yükünç sözcüğü de yükün- eylemine –ç yapım eki getirilerek türetilmiştir.
Buradan iki çıkarımda bulunabiliriz: Birincisi, Göktürk Yazıtları'nda yalnızca yükün- eylemi geçerken Divanü Lügat'it Türk'te yükün eylemine ek olarak yükünç sözcüğü de geçmektedir. Bu da gösterir ki sözcük türetmek uydurmacılık değildir. Türkçeye "uymak"tır.
İkincisi, yükün eylemi ağızlarda kullanılmaktadır. Gönül ister ki Büyük Türkçe Sözlük'te Farsça kökenli namaz sözcüğünün karşılığı olarak gösterilsin ve namaz yerine yükünç sözcüğü kullanılsın.
_________________________________
Kaynakça:
1) Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük
2) Dîvânu Lugâti't-Türk Veri Tabanı
3) Divanü Lügat’it Türk, Kabalcı Yayınevi
4) http://gokturkanitlari.appspot.com/
5) Tuncer Gülensoy, Türkiye Türkçesindeki Sözlerin Köken Bilgisi Sözlüğü, bet: 1191, 1192
6) Zafer Önler, Karahanlı Dönemi Metinlerinde İnançla İlgili Türkçe Terimler, Uludağ Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 10, Sayı: 16, 2009/1
0 yorum:
Yorum Gönder